İlk insandan beridir Ay, hep dikkat çekmiştir. İlk insanın gözünü yukarıya kaldırmasıyla başlayan Ay’ın keşfi, 1950’li yıllarda Amerika ve Sovyetlerin arasındaki soğuk savaşın en havalı alanlarından biri de Uzay yarışıydı.
Uzaya ilk uyduyu kim gönderdi? Ruslar: Sputnik 1, Peki uzaya giden ilk insan kim? Yuri Gagarin, Uzaya giden ilk kadın? Valentina Tereshkova. Amerikalıların o yıllarda nasıl bir ruh halinde olduklarını tahmin edebilmek zor değil. Uzayı kaptırdık bari Ay’ı kaçırmayalım dediler en azından bir konuda öne geçebilmek için öyle bir motivasyonları vardı ki bunun için her şeyi yapabilirlerdi.
Amerika’nın Ay macerası 17 Ağustos 1958’de Pioneer 0 ile başladı. Pioneer 0 bir orbiter yani yörünge aracıydı ve amacı Ay’ın yörüngesine oturup bir çok fotoğraf çekmek ve bilim enstrümanlarıyla Ay’ı daha iyi tanımaktı. Bu görev roketin ateşlenmesinden 73,6 saniye sonra patlaması ile başarısızlıkla son buldu.
Sovyetler’in Ay macerası 23 Eylül 1958’de Luna E-1 No.1 ile başladı. Bu araç bir impactor yani Ay yüzeyine çarpmak için yapılmış bir araçtı. Yani bir silahla ay yüzeyine ateş ettiğinizi düşünün. İmpactor araçlar yüzeye çarpmadan önce birkaç saniyelik dilimde kameralarını, araç içinden çıkartarak birkaç saniyede binlerce fotoğraf çekerek çarpmadan önce bunları Dünya’ya geri döndürmeyi amaçlar. Ve fotoğraf çekerken bir yandan da bilimsel enstürmanları ile Ay’ın atmosferindeki gaz oranlarını ölçmeye çalışıyorlardı – o zamanlar Ay’ın atmosferi olmadığını (Yok denecek kadar az olduğunu) bilmiyorlardı -. Ve Luna E-1 No.1 fırlatmadan birkaç dakika sonra roketin aşırı titremesi sebebiyle parçalandı.
Ve iki devletinde ilk Ay görevlerinden sonra Amerika’nın 3 görevi, Sovyetlerin ise 4 görevi başarısız oldu.
Amerika’nın ilk yarı başarılı görevi Pioneer 4, 3 Mart 1959’da gerçekleşti. Bu görev o zamana kadar yapılmış Ay’a en çok yaklaşan araç olmuştu. Bu aracın amacı flyby yani Ay yüzeyine yakın bir uçuş gerçekleştirerek fotoğraf çekebilmekti. Ama roketin 2. Aşamasında yaşanan aşırı performans nedeniyle beklenenden daha yükek irtifada yol aldı. Ama yine de Ay’a o zamana dek en çok yaklaşan araç olmayı başardı.
Sovyetler, Amerika’nın kısmi başarısından sonra bir görevi daha başarısızlıkla gerçekleşti. Ama tarihler 12 Eylül 1959’u gösterdiğinde Sovyetler Ay yarışında ilk başarılı görevlerini gerçekleştirdiler. Luna 2; Ay yüzeyine ulaşan ilk uzay aracı ünvanını kazandı. Luna 2’nin ardından Luna 3, Ay’ın o zaman ki adıyla karanlık tarafının ilk fotoğrafını flyby yaparak çekti ve Dünya’ya o fotoğrafı gönderdi.
Ay’ın arka yüzeyinin ilk fotoğrafı. Luna 3 tarafından çekildi.
Ve Amerika, Sovyetlerin bu başarısından sonra daha da hırslandı ve birkaç Pioneer görevinin daha başarısız olması üzerine NASA, Ranger görevini başlattı. Ranger görevleri, Ranger 3 ile 26 Ocak 1962’de başlatıldı. Ranger 3,4, 5 ve 6 üst üste başarısız oldu. Oysaki Ranger 6 bir impactor göreviydi ve Ay’a kadar gidebilmişti ama çarpmadan birkaç dakika önce yani tam kamerasını çıkarıp fotoğraflamaya başlayacağı zaman, kamerası bozuldu. O dakikalarda NASA’da ki misyon kontrol görevlilerinin nasıl bir ruh haline büründüğünü zor değil.
Ranger 6’dan sonra Amerika yavaş yavaş umudunu kesmeye başlamıştı. Acaba Ranger 7 de mi başarısız olacak derken Ranger 7, 31 Temmuz 1964’te Ay’ın yüzeyine çakılmadan önce, son 17 dakikada 4300’den fazla fotoğrafı Dünya’ya göndermeyi başardı. Ranger 7, Amerika için bir umut kaynağı belki de bir dönüm noktası oldu diyebiliriz.
Ranger7’nin bu başarısının ardından NASA yöneticisi basına açıklama yaparken, bir gazeteci tarafından “Bu görev neden başarılı oldu?” diye bir soru geldi. NASA yöneticisi, “Çünkü biz misyon kontrol odasında görevin en zorlu dakikalarında fıstık yedik” dedi. Sonradan anlaşıldı ki NASA yöneticisi en zorlu dakikalarda misyon kontrol odasındaki ekibe ,tek tek herkese, fıstık dağıtmış. Bu durum günümüzde gelenekleştirilmiştir ve her fırlatmada misyon kontrol odasında fıstık yenmektedir.
Ranger 7’den sonra, Rager 8 ve 9 görevleri de başarılı olmuştur.
NASA bunları yaşarken Sovyetler de iki başarısızlık daha yaşamışlardır. Sovyetler, Zond 3 ile bir flyby görevi yaparak , 18 Temmuz 1965’te Ay’a tekrardan ulaşmışlardır.
Bu görevlerin ardından iki devlet için de artık Ay’a düzenlenen insansız görevlerin başarı oranı artmıştır.
Ranger programından sonra NASA, Surveyor programını başlatmıştır. Surveyor 1, 30 Mayıs 1966’da Ay’a bir lander indirmeyi başarmışlardır. (Lander, Dünya dışı bir yüzeye iniş yapan ve hareket etmeyen araca denir.) Surveyor 1, Dünyaya pek çok fotoğraf göndermeyi başarmıştır. Bu fotoğraflarının en önemlilerinden biri de aşağıda gördüğünüz Ay yüzeyine düşmüş kendi gölgesinin fotoğrafıdır:
Surveyor programı devam ederken, Luna programı da devam etmiştir.
NASA, Surveyor’dan sonra insan göndermeyi amaçlayarak Apollo programına başlamıştır. İlk Apollo programı olan Apollo 8, 21 Aralık 1968’de başarıyla gerçekleşti. Apollo 8 aracında 3 astronot bulunmaktaydı. Apollo 8’in Ay’a olan mesafeyi kat etmesi 68 saat (neredeyse üç gün) sürdü.
Sovyetler bir yandan insansız görevler gerçekleştirirken, Amerika ise artık Apollo programıyla insanlı uçuşlar yapmaya başlamıştı.
