Tarihteki en ölümcül salgın olan 1918 İspanyol gribi, dünya çapında tahmini 500 milyon insanı (gezegen nüfusunun yaklaşık üçte biri) enfekte etti ve tahmini 20 milyon ila 50 milyon kurbanı öldürdü. 1918 gribi, dünyaya hızla yayılmadan önce ilk olarak Avrupa’da, Amerika Birleşik Devletleri’nde ve Asya’nın bazı bölgelerinde görüldü. O zamanlar, bu öldürücü grip türünü tedavi etmek için etkili bir ilaç veya aşı yoktu. Virüs ölümcül küresel yürüyüşünü sona erdirmeden önce vatandaşlara maske takmaları emredildi, okullar, tiyatrolar ve işyerleri kapatıldı ve derme çatma morglarda cesetler yığıldı.
Grip Nedir?
Enflüanza veya grip, solunum sistemine saldıran bir virüstür. Grip virüsü son derece bulaşıcıdır. Enfekte bir kişi öksürdüğünde, hapşırdığında veya konuştuğunda, solunum damlacıkları üretilir, havaya yayılır ve daha sonra yakındaki herhangi biri tarafından solunabilir.
Ek olarak, üzerinde virüs bulunan bir şeye dokunan ve ardından ağzına, gözlerine veya burnuna dokunan kişi enfekte olabilir.
Grip salgınları her yıl meydana gelir ve kısmen ne tür virüsün yayıldığına bağlı olarak şiddeti değişir. (Grip virüsleri hızla mutasyona uğrayabilir.)
Grip Mevsimi
Amerika Birleşik Devletleri’nde “grip mevsimi” genellikle sonbahardan ilkbahara kadar devam eder. Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezlerine göre, tipik bir yılda, 200.000’den fazla Amerikalı griple ilgili komplikasyonlar nedeniyle hastaneye kaldırılıyor ve son otuz yılda ABD’de griple ilişkili yaklaşık 3.000 ila 49.000 ölüm gerçekleşti .
Küçük çocuklar, 65 yaş üstü kişiler, hamile kadınlar ve astım, diyabet veya kalp hastalığı gibi belirli tıbbi rahatsızlıkları olan kişiler, zatürree, kulak ve sinüs enfeksiyonları ve bronşit dahil olmak üzere griple ilişkili komplikasyonlara ilişkin daha yüksek riskle karşı karşıyadır.
1918’deki gibi bir grip salgını, bağışıklığı çok az olan veya hiç olmayan, özellikle virülan yeni bir grip türü ortaya çıktığında ve dünya çapında insandan insana hızla yayıldığında ortaya çıkar.
İspanyol Gribi Belirtileri
1918 salgınının ilk dalgası ilkbaharda meydana geldi ve genellikle hafifti. Üşüme, ateş ve yorgunluk gibi tipik grip semptomları yaşayan hastalar, genellikle birkaç gün sonra iyileşti ve rapor edilen ölümlerin sayısı düşüktü.
Bununla birlikte, aynı yılın sonbaharında bir geri dönüşle ikinci, oldukça bulaşıcı bir grip dalgası ortaya çıktı. Kurbanlar semptomlar geliştirdikten, ciltleri maviye döndükten ve akciğerleri boğulmalarına neden olan sıvıyla dolduğunda saatler veya günler içinde öldüler. Sadece bir yıl, 1918’de, Amerika’daki ortalama yaşam süresi bir 10-12 yıl düştü.
İspanyol Gribine Ne Sebep Oldu?
Pandemiye neden olan belirli grip türünün tam olarak nereden geldiği bilinmemektedir. Ancak 1918 gribi, birkaç ay içinde gezegenin hemen hemen her yerine yayılmadan önce ilk olarak Avrupa, Amerika ve Asya bölgelerinde gözlendi.
1918 gribi tek bir yerde izole edilmemiş olmasına rağmen, İspanya’nın hastalıktan çok etkilendiği ve diğer Avrupa ülkelerini etkileyen savaş zamanı haber kesintilerine maruz kalmadığı için dünya çapında İspanyol gribi olarak tanındı. (Bildirildiğine göre İspanya kralı Alfonso XIII bile grip olmuştu.)
1918 gribinin alışılmadık bir yönü, daha önce sağlıklı olan birçok genç insanı ve bu tür bulaşıcı hastalıklara normalde dirençli olan bir dizi Birinci Dünya Savaşı askerini de dahil etmesiydi.
Aslında, 1918’de gripten savaş sırasında savaşta ölenlerden daha fazla ABD askeri öldü. ABD Donanmasının yüzde kırkı grip olurken, Ordunun yüzde 36’sı hastalandı ve kalabalık gemi ve trenlerle dünyanın dört bir yanını dolaşan askerler katil virüsün yayılmasına yardımcı oldu.
İspanyol gribi atfedilen ölü sayısı genellikle dünya çapında 20 ila 50 milyon olarak tahmin ediliyor olsa gibi diğer tahminler dünya çapında 100 milyon insana etki ettiğini belirtiyor, bu rakam o zaman ki dünya nüfusunun %3. Pek çok yerde tıbbi kayıt tutma eksikliği nedeniyle kesin rakamları bilmek bugün bile imkansızdır.
Ancak bilinen şey, 1918 gribine karşı çok az yerin bağışık olduğu Amerika’da kurbanlar büyük şehirlerde yaşayanlardan uzak Alaska topluluklarının sakinlerine kadar uzanıyordu. ABD Başkanı Woodrow Wilson’un bile, 1919’un başlarında I. Dünya Savaşı’nı sona erdiren Versay Barış Antlaşması’nı müzakere ederken grip kaptığı bildirildi.
İspanyol Gribi Neden İspanyol Gribi Olarak Adlandırıldı?
İspanyol Gribi, İspanya’da ortaya çıkmadı, ancak bununla ilgili haberler çıktı. I.Dünya Savaşı sırasında, İspanya, salgını başından beri haber veren özgür bir medyaya sahip tarafsız bir ülkeydi ve 1918 yılının Mayıs ayının sonlarında bunu Madrid’de yayınladı. İspanyol haber kaynakları grip hakkında haber yapan tek kaynak olduğu için, pek çok kişi bunun oradan kaynaklandığına inanıyordu. İspanyollar ise virüsün Fransa’dan geldiğine inanıyordu ve buna “Fransız Gribi” diyordu.
İspanyol Gribi Nereden Geldi?
Bilim adamları, İspanyol Gribinin nereden kaynaklandığını hala bilmiyorlar, ancak teoriler, Fransa, Çin, İngiltere veya Amerika Birleşik Devletleri’ne işaret ediyor. Bilinen ilk vakanın 11 Mart 1918’de Fort Riley, Kansas’taki Camp Funston’da bildirildiği biliniyor.
Bazıları, enfekte askerlerin hastalığı ülke genelindeki diğer askeri kamplara yaydığını ve ardından denizaşırı ülkelere götürdüğünü düşünüyor. Mart 1918’de 84.000 Amerikan askeri Atlantik’e yöneldi ve ertesi ay onu 118.000 asker daha izledi.
İspanyol Gribi ile Mücadele
1918 grip salgını başladığında, doktorlar ve bilim adamları buna neyin sebep olduğundan veya nasıl tedavi edileceklerinden emin değillerdi. Bugünün aksine, gribi tedavi eden etkili aşılar veya antiviraller yoktu. (İlk lisanslı grip aşısı 1940’larda Amerika’da ortaya çıktı. Sonraki on yıl içinde aşı üreticileri, gelecekteki pandemileri kontrol etmeye ve önlemeye yardımcı olacak rutin olarak aşılar üretebiliyordu.)
Bazı bölgelerdeki hastaneler grip hastaları ile o kadar aşırı yüklendi ki, okullar, özel evler ve diğer binalar, bazıları tıp öğrencilerinin görev yaptığı derme çatma hastanelere dönüştürülmek zorunda kaldı.
Bazı topluluklardaki yetkililer karantina koydu, vatandaşlara maske takmalarını ve okullar, kiliseler ve tiyatrolar dahil halka açık yerleri kapatmalarını emretti. İnsanlara el sıkışmaktan kaçınmaları ve evlerinde kalmaları tavsiye edildi, kütüphaneler kitap ödünç vermeyi durdurdu ve hatta tükürme yasağı getirildi.
Aspirin Zehirlenmesi ve Grip
Tedavi edilemeyen salgına karşı pek çok doktor, semptomları hafifleteceğini düşündükleri ilaçları reçete etti. 1899’da Bayer tarafından tescilli olan Aspirin gibi ilaçlar.
1918’de İspanyol Gribine atfedilen ölümlerdeki ani artıştan önce, ABD Genel Cerrahı, Donanması ve Amerikan Tıp Derneği Dergisi, aspirin kullanımını önermişti. Tıp uzmanları, hastalara şu anda toksik olduğu bilinen bir doz olan günde 30 grama kadar almalarını tavsiye etti. Karşılaştırma yapmak gerekirse, bugün tıbbi fikir birliği, 4 gramın üzerindeki dozların güvenli olmadığı yönündedir. Aspirin zehirlenmesinin semptomları arasında hiperventilasyon ve pulmoner ödem veya akciğerlerde sıvı birikmesi neden olabilir. Günümüzde salgından ölenlerin bir kısmının aspirin zehirlenmesinden kaynaklandığı düşünülüyor.
Grip Topluma Ağır Bedeller Ödetti
Grip ağır bir insanın hayatını aldı, tüm aileleri yok etti ve ardından sayısız dul ve yetim bıraktı. Cenaze salonları doldu taştı ve cesetler yığıldı. Birçok insan kendi aile üyeleri için kendileri mezar kazmak zorunda kaldı.
Grip aynı zamanda ekonomi için de zararlıydı. Amerika Birleşik Devletleri’nde, çok sayıda çalışan hasta olduğu için işletmeler kapatılmak zorunda kaldı. Posta teslimi ve çöp toplama gibi temel hizmetler gripten etkilenen işçiler nedeniyle yapılamadı.
Bazı yerlerde mahsulü hasat etmek için yeterli çiftlik işçisi yoktu. Devlet kurumları ve yerel sağlık kurumları için bile çalışan bulunamıyordu, bu da 1918 gribinin yayılmasını kontrol altına alma ve halka bu konuda bilgi verme çabalarını engelliyordu.
İspanyol Gribi Salgını Sona Erdi
1919 yazında, enfekte olanlar ölünce ya da bağışıklık geliştirdikçe grip salgını sona erdi.
Yaklaşık 90 yıl sonra, 2008’de araştırmacılar, 1918 gribini bu kadar ölümcül yapan şeyin ne olduğunu keşfettiklerini açıkladılar: Üç genlik bir grup, virüsün kurbanın bronş tüplerini ve akciğerlerini zayıflatmasına ve Zatürre (Pnömoni) önünü açmasına olanak sağladı.
1918’den beri, hiçbiri ölümcül olmasa da, başka birçok grip salgını oldu. 1957’den 1958’e kadar olan bir grip salgını, Amerika Birleşik Devletleri’nde yaklaşık 70.000 kişi dahil olmak üzere dünya çapında yaklaşık 2 milyon kişiyi öldürdü ve 1968’den 1969’a kadar olan bir salgın, 34.000’i Amerikalı olmak üzere yaklaşık 1 milyon kişiyi öldürdü.
2009’dan 2010’a kadar meydana gelen H1N1 (Domuz Gribi) salgını sırasında 12.000’den fazla Amerikalı hayatını kaybetti. 2020’de dünyayı etkisi altına alan yeni tip koronavirüs salgını için ülkeler COVID-19 aşısı bulma yarışında ama virüs dünya çapında yayılmaya devam ediyor.
İnsanlık tarihinde İspanyol Gribi veya adı unutulmuş bir çok farklı salgın yaşandı ama her yeni salgında insanlığın daha önce yaşanan salgınlardan pek ders almadığı görülüyor.
