Buzul Çağı

Buzul çağı, yüz milyonlarca yıl süren daha soğuk küresel sıcaklıklar ve tekrarlayan buzul genişlemesi dönemidir. Jeolog Louis Agassiz ve matematikçi Milutin Milankovitch’in çabaları sayesinde, bilim adamları Dünya’nın yörüngesindeki ve değişen plaka tektoniklerindeki değişikliklerin bu dönemlerin büyüme ve azalmasına neden olduğunu belirlediler. Dünya tarihinde en az beş önemli buzul çağı yaşandı ve son 1 milyon yılda yaklaşık bir düzine buzul yayılımı dönemi yaşandı. İnsanlar en son buzullaşma döneminde önemli ölçüde gelişti.

Buzul çağı, Dünya yüzeyinde tekrarlayan buzul genişlemesi gösteren daha soğuk küresel sıcaklıkların olduğu bir dönemdir. Yüz milyonlarca yıl süren bu dönemler, en az bir büyük buz tabakasının bulunduğu düzenli daha sıcak buzullar arası aralıklarla serpiştirilir. Antarktika ve Grönland buz tabakaları ılımlı sıcaklıklara rağmen bozulmadan kaldığından Dünya şu anda bir buzul çağının ortasında.

Buzul çağı Dünya yüzeyinde büyük değişikliklere neden olur. Buzullar, durdurulamayan itmeleri sırasında kayaları ve toprağı toplayıp tepeleri aşındırarak yeryüzünü yeniden şekillendiriyorlar. Bu buz kayalıklarına bitişik bölgelerde sıcaklıklar düştükçe, soğuk hava bitki ömrü güney enlemlerine doğru yönlendirilir. Bu arada, deniz seviyelerindeki dramatik düşüş, nehirlerin daha derin vadiler çıkarmasına ve muazzam iç göller üretmesine olanak tanıyor ve daha önce kıtalar arasında batık kara köprüleri ortaya çıkıyor. Daha sıcak dönemlerde geri çekildiğinde, buzullar dağınık tortu sırtlarını geride bırakır ve havzaları eritilmiş suyla doldurur ve yeni göller oluşturur.

Bilim adamları Dünya tarihi boyunca beş önemli buzul çağı kaydetti: Huronian (2.4-2.1 milyar yıl önce), Kriyojenik (850-635 milyon yıl önce), Andean-Saharan (460-430 milyon yıl önce), Karoo (360-260 milyon yıl önce) ve Kuaterner (2.6 milyon yıl önce-mevcut). Son 1 milyon yılda yaklaşık bir düzine büyük buzullaşma meydana geldi, bunların en büyüğü 650.000 yıl önce zirve yaptı ve 50.000 yıl sürdü. Genellikle “Buz Devri” olarak bilinen en son buzullaşma dönemi, 11.700 yıl önce buzullar arası Holosen dönemine yol vermeden önce yaklaşık 18.000 yıl önce zirve koşullarına ulaştı.

Son buzullaşmanın zirvesinde, Kanada, İskandinavya, Rusya ve Güney Amerika’da buzlar 12.000 feetten fazla kalınlaştı. Buna karşılık gelen deniz seviyeleri 400 metreden fazla düşerken, küresel sıcaklıklar ortalama 10 derece Fahrenhayt ve bazı bölgelerde 40 dereceye kadar düştü. Kuzey Amerika’da, Körfez Kıyısı eyaletlerinin bölgesi, bugün kuzey eyaletleri ve Kanada ile ilişkili olan çam ormanları ve çayır otları ile noktalanmıştır.

Buz devri teorisinin kökenleri yüzlerce yıl önce, Avrupalılar Alpler’deki buzulların küçüldüğünü belirttiklerinde başladı. Jeologlar yakın geçmişte buzul tortuları arasında bitki yaşamına dair kanıtlar buldular ve  yüzyılın sonuna kadar çoklu küresel kışlar teorisi geliştirildi.

Bu çalışmaların geliştirilmesinde önemli bir isim Sırp matematikçi Milutin Milankovitch’tir. Geçtiğimiz 600.000 yıl boyunca Dünya’nın sıcaklığını grafik olarak belirlemeye çalışan Milankovitch, devinim ve eksensel eğim gibi yörüngesel değişimlerin güneş radyasyon seviyelerini nasıl etkilediğini, 1941 tarihli Canon Insolation ve Buz Devri Problemi kitabında yayınladı. Milankovitch’in bulguları, 1960’lardaki teknolojik gelişmeler, derin buzul dönemlerinin ve plankton kabuklarının analiz edilmesine izin verdiğinde, bu da buzullaşma sürelerinin kesin olarak belirlenmesine yardımcı oldu.

Güneş radyasyon seviyelerinin yanı sıra küresel ısınmanın ve soğutmanın plaka tektonik aktivitesine bağlı olduğuna inanılmaktadır. Dünya’nın plakalarının kayması, okyanus ve atmosferik akımları etkileyen kıta kütlelerinde büyük ölçekli değişiklikler yaratır ve karbondioksiti havaya salan volkanik aktiviteyi tetikler.

Son buzul çağının önemli bir sonucu Homo sapiens’in gelişmesiydi. İnsanlar sıcak giysiler dikmek için kemik iğnesi gibi araçlar geliştirerek sert iklime uyum sağladı ve yeni bölgelere yayılmak için kara köprülerini kullandılar. Daha sıcak Holosen çağının başlangıcında, insanlar tarım ve evcilleştirme teknikleri geliştirerek elverişli koşullardan yararlanabileceklerdi. Bu arada, buzul döneminde hüküm süren Mastodonlar, kılıç dişli kediler, ve diğer dev hayvanların soyu tükendi.

Bu dev hayvanların kaybolmasının nedenleri, henüz tam olarak açıklanmamış buz devri gizemleri arasındadır. Bilim adamları, hem Dünya’nın tarihi hakkında daha fazla bilgi edinmek hem de gelecekteki iklim olaylarını belirlemeye yardımcı olmak için bu önemli dönemlerin kanıtlarını incelemeye devam ediyor.