Uzay İstasyonları

ÖNERİLENLER

Uzay istasyonu uzay boşluğunda insanların konaklaması ve çalışması için hazırlanan platformdur.Bu yazımızda uzay istasyonlarının tüm detaylarını paylaşacağız.

İlk Uzay İstasyonu : SALYUT 1

Salyut (Rusça: HavaiFişek), Sovyetler Birliği’nin 1970’li yıllarda uzaya gönderdiği uzay istasyonları serisi. Salyut’lar tek modülden oluşan ve tek bir fırlatmayla yörüngeye oturtulan görece basit yapılardı.

Amerika Birleşik Devletleri’nin 20 Temmuz 1969’da Ay’a iniş yapıp uzay yarışında öne geçmesi ile Sovyetler bir kere daha kaybetmemek için uzaya daha önce hiç olmadığı kadar uzun süreliğine insan göndermeyi planlıyordu.Bilim adamları insan vücudunun uzaya nasıl tepki vereceğini bilmiyorlardı, bunu öğrenmek için uzaya bir laboratuvar kurmaya karar veriliyor.

Salyut’da 3 kozmonottan oluşacak bir mürettebat bulunacaktı.Basınçlı bölmeler bir kontrol odası ve bir yaşam alanı bulunacaktı.Kozmonotların orada 3 hafta geçirmesi planlanıyordu.24 Gün uzayda kalabildi.

Soyuz 11, 30 Haziran 1970’te Baykonur Uzay Üssü’nden fırlatıldı. 7 Temmuz’da Salyut 1 istasyonuyla kenetlendi. Uzayadamları 22 gün boyunca istasyonda kaldılar ve başarılı bilimsel çalışmalar yürüttüler. Bu, o tarihte uzayda en uzun kalma rekoruydu.İstasyona giren personel dumanlı ve yanık kokulu bir havayla kaşılaştı. Havalandırma sistemini yenilediler ve ertesi günü havanın temizlenmesini beklemek için Soyuz 11’de geçirdiler. Sonraki günden itibaren tekrar istasyona dönen uzayadamları, bilimsel çalışmalara başladılar. Dünya’ya canlı televizyon yayınını da içeren bu çalışmalar verimli geçti. İstasyondaki 11. günde bir yangın çıktı ve yer kontrol ekibi uzayadamlarını tahliye etmeyi düşündü.Mürettebattan günde iki kez egzersiz bisikletini kullanmaları istenmişti, ancak bunu yaptıklarında tüm istasyonun titrediğini fark ettiler.

Salyut-1

Mürettebatın Ölümü

30 Haziran 1971’de normal gibi görünen bir dönüş yolculuğundan sonra yer ekibi kapsüle ulaştı, ancak kapıyı açtıklarında üç uzayadamının cesetleriyle karşılaştılar. Boğularak öldükleri belli oluyordu. Facianın iniş modülünün hizmet modülünden ayrılması sırasında hatayla açılan bir süpaptan kaynaklandığı tespit edildi. Modülleri birarada tutan kancaların sırayla patlatılması gerekiyordu, ancak uzayaracı Fransa üzerinden geçerken hep birlikte patlamışlar, bu da süpabın açılmasına neden olmuştu. Süpabın çapı 1 mm’den azdı ve inişin son anlarında kabin basıncıyla dış basıncı eşitlemeye yarıyordu. Ancak uzayda açılması, kabindeki havanın tamamen dışarı sızmasına neden oldu. Uzayadamlarının koltuklarının altında olduğundan erişilerek tıkanması çok zordu. Havanın sızdığını hisseden uzayadamlarının kalp atış hızı telemetre kayıtlarında önce aniden yükseldi, sonra yavaş yavaş düştü. Takriben yerden 168 km yükseklikte, kabin havası 30 saniye içinde uzaya boşaldı, oysa süpabın kapatılması için 60 saniye gerekiyordu. Patsayev havanın boşaldığını hemen hissetti ve emniyet kemerini çözerek süpabı kapatan vanayı çevirmeye başladı, ancak bunu tamamlayamadan kendinden geçti. Bu sırada Dobrovolsky ve Volkov ‘un yapabileceği bir şey yoktu zira kabindeki yer çok dardı.

Çok sonra ortaya çıkan bir filmde yer ekipleri uzayadamlarına kalp masajı yaparken görülmektedir. Eğer uzayadamları kısa süre önce ölmüş olsalardı bu yararlı olabilirdi, ancak kabin havasının boşalmasıyla iniş arasında en az 15 dakika geçmişti. Soyuz yere değmeden önce uzayadamları ölmüştü.

Salyut 1, 11 Ekim 1971’de atmosfere girerek yandı. Salyut 2, 3 ve 5, diğer Salyut istasyonları ile aynı yapıda olmakla ve aynı ismi paylaşmakla birlikte, aslında çok gizli askeri Almaz projesine dahildi.

SKYLAB

1960’ların sonlarında NASA bilim adamları uzayda yapılacak deneylerden oluşan bir program tasarlıyor.Laboratuvarları Skylab (Göklaboratuvarı) adında bir uzay istasyonu.3 astronot bu laboratuvarın insan denekleri olacaktı.Bilim adamları 0 yerçekiminde yaşamanın insan vücudu üstündeki etkilerini incelemek istiyordu.Bunun için 14 Mayıs 1973 tarihinde fırlatıldı ve 1973, 1979 yılları arasında dünya yörüngesinde tur atmış olup,çeşitli deneylerin yapılabilmesi amaçlanmış ve bunun için bir atölye, bir güneş gözlemevi ve diğer sistemler içermiştir. Değiştirilmiş bir Satürn V roketi kullanılarak, 77 ton civarı ağırlığı ile insansız olarak uzaya fırlatılmıştır. İstasyona yerden 3 insanlı görev uçuşu yapılmıştır.

Skylab

Skylab, muhtemelen Uzay Yarışı döneminde, Sovyetler Birliği’in Salyut 1 uzay istasyonuna karşılık olarak yörüngeye oturtulmuştur.

1979 yılında Dünya atmosferine girmiş olup, oluşan büyük sürtünme ve ısı ile parçalanmaktan sağ çıkabilmiş bazı kısımları Batı Avustralya’da karaya düşmüştür; bazı parçaları halen NASA’da sergilenmektedir.

 

APOLLO – SOYUZ TEST PROJESİ

Daha büyük bir uzay istasyonu yapmak için iki ayrı zıt ülkenin işbirliği yapması ve birbirine uymayan iki uzay aracının birleşmesi gerekmekteydi. 1975’de ABD ve SSCB dünyayı sarsan bir açıklama yaptı.Tek bir uzay istasyonu yapmak için kaynaklarını birleştireceklerdi.Bu işbirliği soğuk savaşın buzlarının erimesinin bir sembolü olacak ve uzay yarışındaki gerginliği dindirecekti.

Plan şöyleydi: Sovyetler birliği Kazakistan’daki Baykonur Uzay Üssü’nden bir Soyuz uzay aracı fırlatacak eşzamanlı olarakta ABD’leri  Kennedy Uzay Merkezi’nden bir uzay aracı fırlatacak ve iki araç dünyanın 220 km yükseğinde birleşecek.Burada Amerikalı astronotlar ile Rus Kozmonotlar buluşacak ve birlikte ilk uluslararası uzay planını gerçekleştireceklerdi.Ama iki gemideki hava basıncı farklı, Rusların Soyuz aracındaki hava dünyadaki hava ile aynı basınçtaydı ama Amerikalıların Apollo uzay aracında astronotlar çok daha düşük basınçta depolanmış saf oksijen soluyorlardı.Eğer birleşmeden sonra kapağı aniden açarlarsa hava basıncı değişimi Rus meslekdaşlarınında ölümcül sonuçlara yol açabilir.(Vurgun) Hava basıncının azar azar düşürüldüğü bir bölmede oturularak vurgun engellenebilirdi.Bu fikir Apollo’nun ön kısmına eklenen bölme ile astronotlar 3 saat hava basıncının düşürülmesi bekleyerek bu sorun çözülecekti.

İki mürettabatın karşılaşma anı.
İki mürettebatın karşılaşma anı.

15 Temmuz 1975’de Soyuz ve Apollo mürettebatı görev için kalkış yaptı.Amerikan Apollo ve Sovyet Soyuz araçları kenetlendiler. Uzayadamları bazı seremonileri yerine getirdikten sonra birbirlerinin uzaygemilerine geçerek incelemeler ve muhtelif deneyler yaptılar.

Sovyet uzayadamı Aleksey Leonov (ters), ABD'li meslektaşı Donald Slayton (düz) ile samimi bir pozisyonda.
Sovyet uzayadamı Aleksey Leonov (ters), ABD’li meslektaşı Donald Slayton (düz) ile samimi bir pozisyonda.

Kenetlenmeden 44 saat sonra iki uzay aracı birbirinden ayrılarak 50 m kadar uzaklaştılar. Apollo uzayaracı, gölgesini Soyuz’un üzerine düşürerek yapay bir güneş tutulması yarattı. Böylece Soyuz ‘daki uzayadamları Güneş’in taç tabakasının fotoğraflarını çekebildiler. Bu deneyden sonra iki uzayaracı tekrar kenetlendi.

Bundan sonra uzayaraçları ayrılarak kendi yollarına gittiler. Soyuz 19, 21 Temmuz’da Kazakistan’a indi. Apollo ise bir dizi deney daha gerçekleştirdikten sonra, 24 Temmuz’da Dünya’ya döndü. Ancak Apollo’nun inişi sırasında az kalsın bir felaket yaşanıyordu: Bir hata sonucu, iniş sırasında Apollo’nun otomatik doğrultu düzeltme sistemi açık kalmıştı. Paraşütler açıldığında kapsül şiddetle sallandı ve buna otomatik tepki veren doğrultu düzeltme motorları hızla çalışmaya başladı. Bu sırada kapsül çoktan atmosfere girmiş olduğundan, hava süpapları açıktı ve roket gazları kapsüle dolmaya başladı. Uzayadamları roketleri kapatana kadar içeri çok miktarda gaz ve duman girdi. Uzayadamları yere inene kadar boğulma tehlikesi atlattılarsa da ciddi bir zarar görmediler.

SOVYET UZAY İSTASYONU : Mir

1986 Şubatında devasa bir uzay aracının ilk modülünü taşıyan bir Sovyet roketi fırlatılıyor.Tamalandığında Mir Uzay İstasyonu yaklaşık 130 ton ağırlığında olacaktı ve uzaya tek bir roketle fırlatılamayacak kadar ağır olacaktı.Bu yüzden 6 ayrı bölüm halinde uzaya gönderilmesi gerekiyordu.İnşaat çalışması uzay yürüyüşü yapan bir kozmonot ekibi tarafından gerçekleşecekti.İlk sorun bu kadar zor bir ortamda çalışabilmek olacaktı, uzayda sıcaklık güneşe dönükken 275 dereceye yükselebilirken, gögedeyken -275 dereceye düşebiliyordu.Yenilenen astronot giysisi sayesinde artan hareket kabiliyetlerine rağmen uzay istasyonunun tamamlanması 10 yıl sürdü.

mir

15 yaşındaki Rus uzay istasyonunun yolculuğu, 23 Mart 2001 tarihinde, Fiji yakınlarında Büyük Okyanusun güneyine düşmesiyle son bulmuştur. Son günlerine kadar, pek çok girişimcinin, muhtemelen ilk yörünge televizyon/film stüdyosunu kurmak için, Mir’i almak gibi planları vardı. Ne var ki istasyon daha fazla kullanılamayacak kadar güvensizdi. Uzay topluluğundan pek çok kişi hala Mir’in en azından bazı parçalarının kurtarılabilir olduğunu, ayrıca yörüngeye materyal çıkarmanın yüksek maliyeti göz önünde bulundurulduğunda, Mir’in yok edilmesinin büyük bir fırsat kaybı olduğunu düşünür.

Mir ve Ay, Dünya'nın iki uydusu, 1998
Mir ve Ay, Dünya’nın iki uydusu, 1998 (Büyütmek İçin Tıklayın)

Sovyet ve Rus kozmonotların yanı sıra Mir uluslararası biliminsanlarına ve Amerikalı astronotlara da ev sahipliği yapmıştır.

Uluslararası Uzay İstasyonu (ISS)

1998 yılında yörüngede inşaatı başlamış, ve 2011 yılı itibariyle tamamlanmıştır. İstasyonun en az 2015 büyük olasılıkla 2020 yılına kadar görevine devam etmesi beklenmektedir.

ISS,önceki herhangi bir uzay istasyondan daha büyük kesit alanına sahip olması sayesinde dünyadan çıplak gözle görülebilmektedir ve 2009’da yeni eklentilerin de yapılmasıyla Dünya’nın en büyük yapay uydusu konumuna gelmişdir.ISS, düşük yerçekimi ortamında, biyoloji, kimya, tıp, fizyoloji ve fizik alanlarında astronomik ve meteorolojik gözlemler yapılan bir araştırma labarotuvarı olarak hizmet vermektedir.Ayrıca istasyon, Ay ve Mars misyonları için gerekli olacak uzay sistemlerinin test edilmesi için eşsiz bir ortam sağlar.

ISS,Astronot ve Kozmonotlardan oluşan 6 kişilik sefer mürettebatı tarafından işletilmektedir. 31 Ocak 2000 yılında gönderilen Keşif 1 görevinden bu yana istasyon programı ile kesintisiz bir şekilde istasyonda mürettebat varlığı sürdürülmektedir ve 02 Nisan 2013 yılından itibaren 4810  gün uzayda kesintisiz insan bulunduran Sovyet Uzay İstasyonu Mir’in rekorunu eline geçirmiştir.

Uluslararası Uzay İstasyonu'nun Discovery Uzay Mekiği'nden çekilmiş bir pozu. Arkada ise Hazar Denizi ve Volga Deltası görünüyor.
Uluslararası Uzay İstasyonu’nun Discovery Uzay Mekiği’nden çekilmiş bir pozu. Arkada ise Hazar Denizi ve Volga Deltası görünüyor.

ISS programı Birleşik Devletler Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA), Rus Federal Uzay Ajansı (ROSCOSMOS), Japon Uzay Ajansı (JAXA), Kanada Uzay Ajansı (CSA) ve 10 Avrupa ülkesinin bulunduğu Avrupa Uzay Ajansı (ESA) birlikteliğinde yürütülmektedir. Brezilya Uzay Ajansı (AEB), NASA ile yaptığı ayrı bir anlaşma ile bu ortaklığa katkıda bulunmakta, İtalyan Uzay Ajansı (ASI) ise ESA’nın ISS projelerine tamamen katıldığı gibi, ayrı olarak da değişik anlaşmalarla katkı sağlamaktadır. Çin hükümeti ise Rus Uzay Ajansı ile birlikte programa destek sağlamak istediğini belirtmiştir.İstasyon şu ana kadar 16 farklı ülkeden görevli astronotları ve 6 uzay turistini ağırlamış bulunuyor ve ağırlamayada devam ediyor…

Uluslararası Uzay İstasyonunda Dünya'nın Karanlık Yüzü
Uluslararası Uzay İstasyonunda Dünya’nın Karanlık Yüzü
Kaynaklar: National Geographic,Wikipedia,NASA

ÖNERİLENLER

YORUMLAR

FARKLI BİLGİLER